Co to symfonia to pytanie, które zadaje sobie wielu melomanów i osób interesujących się muzyką klasyczną. Symfonia to rodzaj utworu orkiestrowego składającego się zazwyczaj z 3-4 części powiązanych ze sobą muzycznie i formalnie.
Kluczowe wnioski:
- Symfonia należy do gatunku muzyki instrumentalnej i jest przeznaczona na orkiestrę symfoniczną.
- Charakteryzuje się złożoną formą zbudowaną najczęściej z 3-4 kontrastujących ze sobą części.
- Jest jednym z najważniejszych gatunków muzyki klasycznej uprawianym od XVIII wieku.
- Do najsłynniejszych twórców symfonii należą m.in. Beethoven, Mahler, Czajkowski.
- Przykładami znanych symfonii są III Symfonia Es-dur „Eroica” Beethovena czy V Symfonia c-moll Czajkowskiego.
Czym jest symfonia jako gatunek
Co to symfonia - to jeden z najważniejszych i najbardziej rozpowszechnionych gatunków muzyki instrumentalnej w całej historii muzyki klasycznej. Symfonia to wieloczęściowy utwór przeznaczony na orkiestrę symfoniczną, który rozwinął się w XVIII wieku.
Podstawowe elementy definicyjne symfonii to:
- forma wieloczęściowa - zwykle 3 lub 4 części,
- pełna obsada orkiestrowa, najczęściej w następującym składzie: smyczki, instrumenty dęte drewniane, instrumenty dęte blaszane, perkusja,
- w każdej części występuje dowolna forma muzyczna (najczęściej sonatowa lub jej modyfikacje),
- poszczególne części są ze sobą powiązane muzycznie przez obecność tego samego materiału tematycznego.
W tym kontekście symfonię można zdefiniować jako cykliczną formę muzyczną na orkiestrę, opartą na zasadzie kontrastu, będącą składową częścią wielkich form instrumentalnych.
Początki gatunku symfonii
Powstanie symfonii datuje się na XVIII wiek, kiedy to zaczęła wyodrębniać się ze starych form suity i concerto grosso. Kluczową rolę w wykształceniu symfonii odegrali kompozytorzy tzw. szkoły mannheimskiej (Johann Stamitz) oraz wiedeńscy przedstawiciele klasycyzmu - J. Haydn, W.A. Mozart i L. van Beethoven.
Struktura utworu symfonicznego
Typowa Co to jest symfonia składa się z 3 lub 4 części, które tworzą logiczną całość pod względem formalnym i emocjonalnym. Poszczególne części symfonii różnią się tempem, metrum, fakturą i charakterem, lecz łączą je wspólne tematy i motywy muzyczne.
Klasyczny układ 4-częściowy obejmuje następującą budowę:
- szybka część otwierająca, zazwyczaj w formie sonatowej,
- wolna część liryczna,
- menuet lub scherzo,
- finał w szybkim tempie, w formie sonatowej lub ronda.
Jednak z upływem czasu kompozytorzy wypracowali różne modyfikacje tego modelu, tworząc symfonie 5-częściowe lub nawet 1-częściowe. Wciąż jednak zachowała się zasada kontrastu między kolejnymi częściami dzieła.
| Liczba części | Przykładowe symfonie |
| 1 część | Symfonia g-moll „Z dzwonem” Mahlera |
| 2 części | II Symfonia h-moll Borodina |
| 3 części | III Symfonia Es-dur „Eroica” Beethovena |
Elementy dzieła symfonicznego
Oprócz struktury wieloczęściowej, istotnymi składowymi symfonii są:
- związki tematyczne między częściami,
- rozbudowana partytura orkiestrowa,
- transformacja i rozwój motywów muzycznych,
- kontrasty rytmiczne, metryczne i dynamiki.
Te elementy decydują o spójności całości i są podstawą budowy narracji muzycznej w utworze symfonicznym.
Czytaj więcej: Firmy Polska: Największe polskie i najbogatsze firmy w Polsce
Cechy charakterystyczne symfonii
Symfonię jako gatunek wyróżnia kilka charakterystycznych cech.
Przede wszystkim jest to jedna z najbardziej rozbudowanych form muzycznych pod względem obsady wykonawczej, czasu trwania i złożoności dzieła.
Typ symfonii klasycznej trwa zazwyczaj od 30 do 50 minut i angażuje rozbudowaną orkiestrę liczącą od 40 do ponad 100 instrumentalistów.
Kolejną cechą jest wielowątkowość i wielopłaszczyznowość - w symfonii występuje zazwyczaj kilka równorzędnych linii melodycznych prowadzonych przez różne grupy instrumentów, które wzajemnie się uzupełniają i/lub kontrastują.
Symfonia ze swej natury jest szczytowym osiągnięciem klasycyzmu w dziedzinie kompozycji instrumentalnej i stanowi punkt odniesienia w rozwoju muzyki artystycznej
Symfonia odzwierciedla doskonałą znajomość warsztatu kompozytorskiego - twórca musi wykazać się biegłością w operowaniu formą muzyczną, przetwarzaniu tematów, instrumentacji i budowaniu napięć.
Dlatego uważa się, że stworzenie wartościowej symfonii świadczy o dojrzałości kompozytora i jego warsztatu.
Symfonia a inne gatunki
Co odróżnia symfonię od innych pokrewnych gatunków muzycznych takich jak suita, koncert instrumentalny czy poemat symfoniczny?
Różnice dotyczą przede wszystkim budowy formalnej i sposobu rozwijania materiału muzycznego. W przeciwieństwie do suit, które mają charakter zbioru tańców, lub poematu opisującego konkretny obraz czy fabułę - symfonia operuje motywami abstrakcyjnymi, które podlegają rozwinięciu i przekształceniom w toku utworu.
Rodzaje symfonii i konwencje kompozytorskie
W długiej historii gatunku wykształciło się kilka głównych typów symfonii:
- Symfonia klasyczna - reprezentowana przez Haydna, Mozarta i Beethovena, opiera się na 4-częściowym cyklu sonatowym. Cechuje ją przejrzystość formy i logika rozwoju tematów.
- Symfonia romantyczna - rozwijana m.in. przez Schuberta, Schumanna, Brahmsa, Czajkowskiego, Mahlera. Charakterystyczne są dla niej bogate instrumentacje, rozbudowane formy z epizodami programowymi, liryzm i ekspresja.
- Symfonia XX wieku - u kompozytorów takich jak Debussy, Ravel, Schonberg, Strawiński i in. Często przełamuje tradycyjne formy na rzecz poszukiwań nowych środków wyrazu.
Poszczególni twórcy wypracowali także własne, rozpoznawalne style komponowania symfonii. Przykładem może być monumentalny styl symfonii Gustava Mahlera, liryczno-dramatyczny styl Piotra Czajkowskiego czy neoklasyczny styl Igora Strawińskiego.
Symfonie programowe
Część symfonii, zwłaszcza z okresu romantyzmu, posiada dodatkowy program pozamuzyczny w postaci opisu konkretnych wydarzeń, obrazów czy nastrojów. Tego typu utwory noszą nazwę symfonii programowych.
Jako przykłady można wymienić VI Symfonię „Patetyczną” Czajkowskiego nawiązującą do osobistych przeżyć kompozytora czy IX Symfonię „Z Nowego Świata” Antonína Dvořáka inspirowaną folklorem amerykańskich Indian i Murzynów.
Twórcy muzyki i ich symfonie
Symfonia to jeden z najbardziej nobilitujących gatunków muzycznych, w którym swój talent i warsztat prezentowali najwybitniejsi kompozytorzy muzyki klasycznej.
Szczególnie wiele arcydzieł stworzyli:
- Joseph Haydn - znany jako „ojciec symfonii”, stworzył ich ponad 100, wyznaczając kanony gatunku,
- Wolfgang Amadeus Mozart - autor 41 symfonii łączących kunszt kompozytorski z głębią wyrazu,
- Ludwig van Beethoven - jego 9 symfonii to kamienie milowe rozwoju gatunku, osiągające monumentalny rozmach formy,
- Gustav Mahler - twórca gigantycznych symfonii o bogatej treści duchowej i programowej.
Ogromny wkład w rozwój symfonii wniesiono także w kręgu kompozytorów rosyjskich - Piotra Czajkowskiego, Aleksandra Borodina, Nikołaja Rimskiego-Korsakowa czy Dymitra Szostakowicza.
| Kompozytor | Najważniejsze symfonie |
| Ludwig van Beethoven | III Symfonia Es-dur „Eroica”, V Symfonia c-moll, IX Symfonia d-moll z finałem z udziałem solistów wokalnych i chóru |
| Piotr Czajkowski | IV Symfonia f-moll, V Symfonia e-moll, VI Symfonia „Patetyczna” |
Słynne dzieła symfoniczne
W ponad 200-letniej historii powstały symfonie, które na stałe zapisały się w kanonie arcydzieł muzyki klasycznej. Oprócz wymienionych wcześniej, warto zwrócić uwagę na:
- VIII Symfonię h-moll „Niedokończoną” Franza Schuberta,
- IV Symfonię e-moll „Romans” Johannesa Brahmsa,
- I Symfonię „Wiosenną” Roberta Schumanna,
- Symfonię fantastyczną Hectora Berlioza.
Wiele spośród tych dzieł symfonicznych zyskało sobie miano arcydzieł za sprawą nowatorstwa formy i wyrazu, głębi emocjonalnej oraz ponadczasowych wartości, które wciąż poruszają wrażliwość odbiorców.
Dlategoco to jest symfonia, jaką rolę pełni ten gatunek w kulturze muzycznej? Można powiedzieć, że symfonia najpełniej ucieleśnia ideały muzyki instrumentalnej, łącząc ambicje twórcze kompozytora z doskonałością formy i brzmienia orkiestrowego. Dostarcza słuchaczom głębokich przeżyć estetycznych, które z upływem stuleci nie tracą na swej sile.
Podsumowanie
Co to symfonia – podsumowując, jest to wieloczęściowy utwór instrumentalny na orkiestrę, który rozwinął się w XVIII wieku i od tego czasu zajmuje poczesne miejsce w kanonie muzyki klasycznej.
Symfonia charakteryzuje się złożoną, kontrastową formą (zazwyczaj 3-4 części) i rozbudowaną obsadą orkiestrową. Jej istotą jest operowanie motywami muzycznymi, które podlegają przetworzeniom i rozwojowi poprzez zastosowanie różnych technik kompozytorskich.
Największe dokonania w dziedzinie tworzenia symfonii mają kompozytorzy okresu klasycyzmu (Haydn, Mozart, Beethoven) oraz romantyzmu (Schubert, Brahms, Mahler, Czajkowski). To właśnie w tych epokach powstały arcydzieła literatury symfonicznej.
Dziś, gdy pytamy „co to jest symfonia”, określamy ją mianem jednego z filarów muzyki instrumentalnej. Odegrała kluczową rolę w rozwoju form orkiestrowych, wykształceniu nowoczesnej harmonii i kontrapunktu oraz ewolucji samego warsztatu kompozytorskiego.
